آیه 7 سوره اسراء

إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَها فَإِذا جاءَ وَعْدُ الْآخِرَةِ لِيَسُوؤُا وُجُوهَكُمْ وَ لِيَدْخُلُوا الْمَسْجِدَ كَما دَخَلُوهُ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ لِيُتَبِّرُوا ما عَلَوْا تَتْبِيراً «7»

إِنْ أَحْسَنْتُمْ‌: اگر نيكى كنيد شما در گفتار و كردار خود. أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ‌: پس نفع دهد احسان شما مر شما را و فايده آن عائد نفس شما گردد در دنيا به نصرت بر دشمنان و نزول بركات و غيره، و در آخرت به رسيدن به ثواب. وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَها: و اگر بدى نمائيد، پس وبال و ضرر آن بر نفس شما است. حاصل آنكه: جزا و سزاى نيكى و بدى، برگشت به خود شما نمايد. هر چه بكارى تو همان بدروى.

تبصره: سوق نظم آيه شريفه مقتضى است خطاب به بنى اسرائيل را، لكن ممكن است خطاب به امت پيغمبر خاتم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و جمله معترضه باشد بين قصه، چنانچه خطيب و واعظ در ضمن حكايتى موعظه و نصيحتى به مناسبت كند و بعد عود به بقيه كلام نمايد. بنابراين چون بنى اسرائيل علو و طغيان و افساد كردند در زمين، مسلط فرمود بر آنها قومى را، و چون توبه نمودند، قبول فرمود توبه ايشان را و ظفر داد بر دشمنان. پس به مناسبت خطاب فرمايد امت پيغمبر خاتم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را به اينكه اگر نيكى كنيد، نيكوئى نموديد مر نفسهاى خود را چه ثواب آن به شما رسد، و اگر بدى كنيد، وبال آن مر نفسهاى شما راست و بس. و اين آگاهى باشد عموم مكلفين را به اقدام خيرات و مبرات و اجتناب از شرور و محرمات، و به استمرار اين ملكه حسنه، فساد و افساد نقصان، بلكه به كلى رفع گردد. در مدارك‌

جلد 7 - صفحه 333

از حضرت امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: من هرگز به كسى نيكوئى نكرده‌ام و هرگز به كسى بدى نيز نرسانيده‌ام، پس اين آيه تلاوت نموده. اين به جهت آنكه:

هر چه كنى به خود كنى‌

گر همه نيك و بد كنى‌

فَإِذا جاءَ وَعْدُ الْآخِرَةِ: پس چون بيايد وعده عقاب نوبت ديگرى، يعنى افساد دوم. به قول مفسرين ميان اين دو افساد، دويست و ده سال فاصله بوده.

لِيَسُوؤُا وُجُوهَكُمْ‌: برانگيزيم بر وجه تخليه گروهى را به شما تا آن فرستادن و برانگيختن بد سازد رويهاى شما را، يعنى آثار غم و اندوه بر بشره شما پيدا شود.

قرائت حفص به جمع باشد «لِيَسُوؤُا» يعنى تا آن قوم رويهاى شما را بد سازند قرائت كسائى «لنسوؤ» به اعتبار «بَعَثْنا» كه اضافه به خدا باشد، يعنى بد سازيم رويهاى شما را. وَ لِيَدْخُلُوا الْمَسْجِدَ: و تا داخل مسجد بيت المقدس شود.

كَما دَخَلُوهُ أَوَّلَ مَرَّةٍ: چنانچه داخل شدند مسجد الحرام را آن جماعت در مرتبه اول. وَ لِيُتَبِّرُوا ما عَلَوْا تَتْبِيراً: و تا هلاك كنند آنان را كه بر او غالب شده باشند از ديار شما هلاك كردنى.

وَ قَضَيْنا إِلى‌ بَنِي إِسْرائِيلَ فِي الْكِتابِ لَتُفْسِدُنَّ فِي الْأَرْضِ مَرَّتَيْنِ وَ لَتَعْلُنَّ عُلُوًّا كَبِيراً «4» فَإِذا جاءَ وَعْدُ أُولاهُما بَعَثْنا عَلَيْكُمْ عِباداً لَنا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجاسُوا خِلالَ الدِّيارِ وَ كانَ وَعْداً مَفْعُولاً «5» ثُمَّ رَدَدْنا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ وَ أَمْدَدْناكُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِينَ وَ جَعَلْناكُمْ أَكْثَرَ نَفِيراً «6» إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَها فَإِذا جاءَ وَعْدُ الْآخِرَةِ لِيَسُوؤُا وُجُوهَكُمْ وَ لِيَدْخُلُوا الْمَسْجِدَ كَما دَخَلُوهُ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ لِيُتَبِّرُوا ما عَلَوْا تَتْبِيراً «7» عَسى‌ رَبُّكُمْ أَنْ يَرْحَمَكُمْ وَ إِنْ عُدْتُمْ عُدْنا وَ جَعَلْنا جَهَنَّمَ لِلْكافِرِينَ حَصِيراً «8»

ترجمه‌

- و اعلام نموديم به بنى اسرائيل در كتاب كه هر آينه فساد خواهيد نمود البتّه در زمين دو بار و هر آينه سركشى خواهيد كرد البته سركشى بزرگ‌

پس چون آمد وعده اوّل آن دو برانگيزيم بر شما بندگانى را از خودمان صاحبان شوكت و قوّت بسيار پس جستجو كنند ميان منزلها و باشد وعده‌اى بجا آورده‌

پس برگردانيم براى شما غلبه بر آنها را و مدد نمائيم شما را بمالها و پسرها و گردانيم شما را بيشتر از جهت نفرات‌

اگر خوبى كنيد خوبى كرديد براى خودتان و اگر بدى كنيد پس براى خودتان است پس چون آمد وعده ديگر بار برانگيزيم تا بد سازند رويهاتان را و تا داخل شوند در مسجد چنانچه داخل شدند آنرا اوّل بار و تا هلاك كنند آنچه را غالب شدند بر آن هلاك كردنى‌

اميد است كه پروردگار شما رحم كند بر شما و اگر عود كنيد عود خواهيم نمود و قرار داديم جهنّم را براى كافران زندان.

تفسير

- خداوند حكم و اثبات و اعلام فرمود به بنى اسرائيل در كتاب تورية كه شما دو مرتبه حتما مرتكب فساد خواهيد شد در زمين و طغيان و سركشى بزرگى خواهيد نمود و چون موعد فساد مرتبه اولى رسيد مبعوث كنيم بر شما

جلد 3 صفحه 343

بندگانى را از خودمان كه داراى شوكت و قوّت و قدرت زياد باشند در جنگ و امر شما را بآنها واگذار ميكنيم و كمك از شما نميكنيم براى مجازات و عقوبت دنيوى شما بر فساد اوّل خودتان و آن جماعت كه بر شما مسلّط شدند رحم بر صغير و كبير شما نخواهند نمود تا اين درجه كه در ميان منازل شما تجسّس ميكنند براى آنكه به بينند كسى يا چيزى باقى مانده كه بكشند يا اسير كنند يا بغارت ببرند و اين انتقام الهى بقدرى مسلّم و يقينى است وقوع آن كه بايد وعده منجز و بجا آورده دانست آنرا و در جوامع از امير المؤمنين عليه السّلام نقل نموده كه عبيدا بجاى عبادا قرائت فرموده و آن هم اگر چه جمع عبد است ولى مناسب‌تر بودنش با انتقام بر ارباب ذوق پوشيده نيست چون بيشتر در مملوك و زير دست خلق استعمال ميشود پس بر ميگردانيم براى شما دولت و غلبه بر كسانيرا كه مسلّط نموديم بر شما و كمك ميكنيم شما را بمالها و پسرها و قرار ميدهيم شما را بيش از پيش از حيث اعوان و انصار و عساكر مهيّا براى جنگ با دشمن چون نفير بر اين قبيل افراد اطلاق ميشود اگر خوبى كنيد ثواب و نتيجه و پاداش آن بخود شما عائد ميشود و اگر بدى كنيد عقاب و نتيجه و كيفر آن بشما واصل خواهد شد و اينكه احسان و اسائه هر دو متعدّى بلام شده است ظاهرا براى ازدواج اسائه با احسان است و الّا معمولا اسائه بايد متعدّى بعلى شود و در عيون از امام رضا عليه السّلام نقل نموده كه اسائه بسا باشد كه مغفور شود و چون وعده فساد مرتبه اخرى و عقوبت آن برسد بعث ميكنيم بر شما مردمى را براى آنكه رويهاى شما را تغيير دهند باثر بدى و تا داخل شوند در مسجد بيت المقدّس و شهر آن چنانچه داخل شدند در آن كسانيكه مبعوث بودند در مرتبه اولى و تا نابود و هلاك گردانند آنچه را غلبه نمودند بر آن يا در مدّت استيلاء و غلبه خودشان نابود و هلاك نمودنى آشكار و با اين وصف باز جاى اميدوارى است برحمت خداوند در صورت توبه و انابه كه شما را بحال اوّل باز گرداند و ادامه دهد نعمت خود را بر شما و اگر معاودت نمائيد بفساد خداوند هم معاودت ميفرمايد در دنيا بانتقام و در آخرت هم جايگاه دائم محصور شما را جهنّم قرار خواهد داد كه حبس مخلّد باشيد در آن اگر ايمان نياوريد به پيغمبر آخر الزّمان و كافر از دنيا برويد و بعد از قول خداوند فاذا جاء

جلد 3 صفحه 344

وعد الآخرة جمله بعثنا عليكم كه متعلّق ليسوؤا وجوهكم است مقدّر شده براى دلالت كلام سابق بر آن و در بيان اين دو فساد و دو انتقام اختلاف شديدى بين مفسّرين عامّه و خاصّه روى داده بعضى فساد اول را بقتل زكريّا و فساد دوم را بقتل يحيى على نبيّنا و اله و عليهما السلام تفسير نموده‌اند و انتقام اوّل را خروج بخت نصر و دخول آن در بيت المقدّس و تخريب او آن مكان شريف را و قتل عام از بنى اسرائيل دانسته‌اند و انتقام دوّم را گفته‌اند بدست سلاطين فارس و روم بوده و اسم منتقم را باختلاف ططوس و هردوس و فردوس ذكر كرده‌اند و فاصله بين دو فساد را گفته‌اند دويست و ده سال بوده و بنظر حقير فساد و انتقام اوّل اشاره بقصّه جالوت و طالوت است كه شرح آن در ضمن آياتى در سوره بقره گذشت و فساد و انتقام دوم اشاره بقتل حضرت يحيى و خروج بخت نصر است كه در ذيل آيه او كالّذى مرّ على قرية در سوره بقره بيان شد چون ظاهرا مسلّم است كه قتل حضرت يحيى در فساد دوّم بوده و قتل حضرت زكريّا مسلّم نيست و بعضى گفته‌اند آنحضرت بمرگ طبيعى از دنيا رفته است و مشهور آنستكه خروج بخت نصر براى خونخواهى حضرت يحيى بوده و بقدرى او از بنى اسرائيل كشته كه خون آنحضرت از جوش افتاده است و غلبه سلاطين فارس و روم بر بنى اسرائيل سابقه ذكر در قرآن ندارد و انسب آنستكه اين دو واقعه سبق ذكرى يا شهرت خارجى داشته باشد تا اشاره بمجهول نباشد و غلبه بنى اسرائيل بر اعداء را كه بعضى بردّ كورش همدانى اسراء آنها را به بيت المقدّس و عود استقلالشان تفسير نموده‌اند و در صافى اين كمك با آنها را ببهمن بن اسفنديار نقلا نسبت داده نيز خلاف ظاهر آيه شريفه است چون مستفاد از آن غلبه تامّه خود بنى اسرائيل است بر اعداء كه بكشته شدن جالوت بدست حضرت داود براى آنها حاصل گرديد اينها همه شواهد و مؤيّدات نظريه حقير است كه ذكر شد ولى چون در آيه شريفه تعيين مصداق نشده و از مفسّرين اقوال مختلفه‌اى نقل شده است بهتر احاله علم آنست باهل آن كه ائمه اطهار عليهم السلامند در كافى و عيّاشى ره از امام صادق عليه السّلام روايت نموده است كه مراد از دو مرتبه فساد كشتن امير المؤمنين عليه السّلام و ضربت زدن بامام حسن عليه السّلام است و مراد از علوّ كبير شهادت امام حسين عليه السّلام است و بندگان پر قوّت و قدرت خدا كسانى هستند كه قبل از ظهور

جلد 3 صفحه 345

امام زمان قيام بخونخواهى آل محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مينمايند و قتله ايشانرا ميكشند كه محتمل است مراد مختار بن ابى عبيده ثقفى و اعوان او باشند و مراد از وعده حتمى خدا ظهور امام زمان است و مراد از عود غلبه بر اعداء رجعت حسينى است كه آنحضرت با هفتاد نفر از اصحاب بدنيا بر ميگردند در زمان حيات حضرت حجّت عليه السّلام و عيّاشى علاوه نموده كه امام حسين عليه السّلام بر مردم سلطنت ميكند تا موى ابرويش بر چشمش بريزد و ظاهرا مراد تطبيق امثال قضاياى واقعه در بنى اسرائيل باشد بر اين امّت و اللّه اعلم ..

إِن‌ أَحسَنتُم‌ أَحسَنتُم‌ لِأَنفُسِكُم‌ وَ إِن‌ أَسَأتُم‌ فَلَها فَإِذا جاءَ وَعدُ الآخِرَةِ لِيَسُوؤُا وُجُوهَكُم‌ وَ لِيَدخُلُوا المَسجِدَ كَما دَخَلُوه‌ُ أَوَّل‌َ مَرَّةٍ وَ لِيُتَبِّرُوا ما عَلَوا تَتبِيراً «7»

‌اگر‌ نيكي‌ كرديد بايمان‌ و اعمال‌ صالحه‌ و اخلاق‌ حميده‌ و احسان‌ بديگران‌ بخودتان‌ احسان‌ كرده‌ايد و مثوبات‌ دنيوي‌ و اخروي‌ بخودتان‌ واصل‌ ميشود و ‌اگر‌ اسائه‌ كرديد شرك‌ و كفر و اعمال‌ سيئه‌ و اخلاق‌ رذيله‌ و ظلم‌ و تعدي‌ بديگران‌ ضرر و عقوبت‌ دنيوي‌ و اخروي‌ ‌آنها‌ بخودتان‌ متوجه‌ مي‌شود زماني‌ ‌که‌ وعده‌ ديگر

جلد 12 - صفحه 224

‌که‌ وعده‌ ثانوي‌ ‌باشد‌ ‌که‌ فساد ‌در‌ ارض‌ كرديد مسلط مي‌شوند ‌بر‌ ‌شما‌ اعداء ‌شما‌ و سلاطين‌ و بزرگان‌ ‌شما‌ ‌را‌ ميكشند و ‌شما‌ ‌را‌ اسير مي‌كنند ‌که‌ معناي‌ اسائه‌ وجه‌ ‌است‌ و چون‌ پناه‌ برديد ‌به‌ بيت‌ المقدس‌ مسجد اقصي‌ داخل‌ مسجد ميشوند چنانچه‌ ‌در‌ مره‌ اولي‌ داخل‌ شدند و ‌شما‌ ‌را‌ بقتل‌ و اسيري‌ و ذلت‌ و مسكنة مياندازند و ‌هر‌ آينه‌ هلاك‌ ميكنند ‌شما‌ ‌را‌ ‌با‌ كمال‌ تسلط چه‌ هلاك‌ كردني‌ بعيد نيست‌ ‌که‌ ‌اينکه‌ ‌آيه‌ اشاره‌ بتولد بخت‌ النصر بوده‌ ‌باشد‌ ‌که‌ مسلط شد ‌بر‌ يهود و چه‌ كرد.

إِن‌ أَحسَنتُم‌ أَحسَنتُم‌ لِأَنفُسِكُم‌ احسان‌ بدين‌ و احسان‌ بانبياء و صلحاء و مؤمنين‌ و احسان‌ بزيردستان‌ تمام‌ احسان‌ بنفس‌ ‌است‌ وَ إِن‌ أَسَأتُم‌ فَلَها لام‌ بمعني‌ ‌علي‌ ‌است‌ چون‌ اسائه‌ احتمال‌ نفع‌ ندارد مثل‌ لَهُم‌ُ اللَّعنَةُ چنانچه‌ بالعكس‌ جايي‌ ‌که‌ احتمال‌ ضرر ندارد بعلي‌ تعبير مي‌كنند مثل‌ صل‌ ‌علي‌ محمّد و آله‌ و ‌اينکه‌ طغيان‌ و سر‌-‌ كشي‌ و بت‌ پرستي‌ و خونريزي‌ ‌بعد‌ ‌از‌ سليمان‌ ‌بود‌ ‌تا‌ زمان‌ عيسي‌ ‌که‌ چه‌ اندازه‌ ‌از‌ انبياء ‌را‌ كشتند و چه‌ فسادها كردند.

فَإِذا جاءَ وَعدُ الآخِرَةِ مقابل‌ اولي‌ ‌که‌ خداوند وعده‌ هلاكت‌ داده‌ مسلط فرمود بخت‌ النصر ‌را‌ ‌بر‌ ‌آنها‌ و چه‌ اندازه‌ ‌از‌ ‌آنها‌ ‌را‌ كشت‌ و اسير كرد و خانه‌هاي‌ ‌آنها‌ ‌را‌ خراب‌ كرد لِيَسُوؤُا وُجُوهَكُم‌ صورت‌هاي‌ ‌شما‌ ‌را‌ سياه‌ مي‌كنند اشاره‌ بذلت‌ و خفت‌ و حقارت‌ و فقر و مسكنة ‌است‌ وَ لِيَدخُلُوا المَسجِدَ كَما دَخَلُوه‌ُ أَوَّل‌َ مَرَّةٍ بيت‌‌-‌ المقدس‌ ‌را‌ محل‌ قاذورات‌ و نجاسات‌ قرار ميدهند و تمام‌ آنچه‌ ‌در‌ مسجد ‌بود‌ بغارت‌ بردند و ‌هر‌ ‌که‌ پناه‌ برده‌ ‌بود‌ كشتند وَ لِيُتَبِّرُوا ما عَلَوا تَتبِيراً بهلاكت‌ انداختند ‌هر‌ ‌که‌ ‌را‌ ‌که‌ ‌بر‌ ‌او‌ تسلط پيدا كردند آنهم‌ بهلاكت‌ سخت‌ و شديد.

]

(آیه 7)- این گونه الطاف الهی شامل حال شما می‌شود شاید به خود آیید و به اصلاح خویشتن بپردازید دست از زشتیها بردارید و به نیکیها رو آرید، چرا که:

«اگر نیکی کنید به خود نیکی کرده‌اید و اگر بدی کنید بازهم به خود می‌کنید» (إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِکُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَها).

این یک سنت همیشگی است نیکیها و بدیها سر انجام به خود انسان باز می‌گردد. ولی مع الاسف نه آن مجازات شما را بیدار می‌کند و نه این نعمت و رحمت مجدد الهی، باز هم به طغیان می‌پرازید و راه ظلم و ستم و تعدی و تجاوز را پیش می‌گیرید و «فساد کبیر» در زمین ایجاد می‌کنید و برتری جویی را از حد می‌گذرانید.

سپس وعده دوم الهی فرا می‌رسد: «و هنگامی که وعده دوم فرا رسد (باز گروهی جنگجو و پیکارگر بر شما چیره می‌شوند، آن چنان بلایی به سرتان می‌آورند که) آثار غم و اندوه از صورتهایتان ظاهر می‌شود» (فَإِذا جاءَ وَعْدُ الْآخِرَةِ لِیَسُوؤُا وُجُوهَکُمْ).

ج2، ص620

آنها حتی بزرگ معبدتان بیت المقدس را از دست شما می‌گیرند «و داخل مسجد (الأقصی) می‌شوند همانگونه که بار اول وارد شدند» (وَ لِیَدْخُلُوا الْمَسْجِدَ کَما دَخَلُوهُ أَوَّلَ مَرَّةٍ).

آنها به این هم قناعت نمی‌کنند «و آنچه را زیر سلطه خود می‌گیرند، درهم می‌کوبند» (وَ لِیُتَبِّرُوا ما عَلَوْا تَتْبِیراً).